Кога ензимот лактаза недостасува во човечкиот организам или неговото создавање е намалено, доаѓа до интолеранција на лактоза, што е чест проблем не само кај возрасните туку сè повеќе и кај децата, потенцира д-р Наташа Чучкова-Никчевска, педијатар од Клиничката болница „Аџибадем Систина“. Таа појаснува дека лактозата е шеќер што се наоѓа во млекото и млечните производи, додека лактаза е дигестивен ензим што се наоѓа во ресичките на тенкото црево и служи за да го разложи овој комплексен, дисхахариден шеќер, на два едноставни шеќери, гликоза и галактоза. Овој едноставен шеќер потоа се апсорбира во тенкото црево, стигнува до крвта и е еден од главните нутритиенти. Д-р Чучкова-Никчевска порачува дека симптомите при алергијата на протеини на кравјо млеко и интолеранцијата на лактоза се речиси идентични, но предупредува дека е многу важно да се утврди вистинската причина, бидејќи алергијата може да биде фатална доколку не се третира.
„Интолеранцијата на лактоза и алергијата на протеини на кравјо млеко и иако се доста слични по симптомите понекогаш, тие се сосема различни состојби. Интолеранцијата на лактоза е всушност проблем со дигестијата на храната поради недостиг или недоволна активност на ензимот лактаза. Алергијата на протеините на млеко се должи на алергискиот одговор, односно го вклучува имунитетот, а може да доведе дури и до анафилакса“, појаснува таа. Алергиите на млеко имаат тенденција да се појавуваат во текот на првата година од животот, додека дигестивниот систем на новороденчето е сè уште доста незрел. Д-р Чучкова-Никчевска вели дека интолеранцијата на лактоза може да почне во детството, но може да се појави и подоцна во животот.
И ЛЕБОТ И ЖИТАРКИТЕ МОЖЕ ДА СОДРЖАТ ЛАКТОЗА
Кога ќе се спомене лактоза најчесто се мисли на млечни производи, но како што појаснува д-р Чучкова-Никчевска, освен во млекото и млечните производи, како што се сладолед, јогурт и сирење, лактоза може да се најде и во лебот и сличните печива, во процесираните житарки за појадок, во инстант-компирот, па дури и во некои супи и преливи. Лактозата исто така ја има и во мајчиното млеко, како и во стандардните млечни формули за новороденчиња. Првичните симптоми кои укажуваат на лактозна интолеранција најчесто се јавуваат од 30 минути до два часа по консумирањето храна што содржи лактоза, а изразеноста на симптомите е во зависност од количината на лактоза која е внесена и брзината со која истата се дигестира. Интолеранцијата на лактоза, како што појаснува д-р Чучкова-Никчевска, се развива со текот на времето. Симптомите може да се појават во доенечкиот период, раното детство или во подоцнежна возраст. Симптомите на интолеранција на лактоза кои започнуваат за време на детството или адолесценцијата имаат тенденција да се влошуваат со возраста. Тежината на симптомите обично е пропорционална на количината на млечен шеќер внесена со оброците. „Кога постои лaктозна интолеранција, тогаш лактозата не се вари правилно во тенкото црево, односно таа неразложена оди низ цревата сè до дебелото црево. По стигнувањето во дебелото црево, таа се распаѓа со помош на нормалната бактериска флора што се наоѓа таму. Овој распад резултира со производство на јаглерод диоксид и гасови на водород. Гасовите доведуваат до следниве вообичаени симптоми: абдоминална дистензија и болка, подждригнување, кркорење на цревата, испуштање гасови и дијареја. Кај лактозната интолеранција столиците при дефекација се воденести и експлозивни“, вели д-р Чучкова-Никчевска. Најчеста причина за генетски условена интолеранција на лактоза е LCT-генот лоциран на долгиот крак на хромозомот 2. Специфична ДНК-секвенца во MCM 6 генот контролира дали LCT-генот е активиран или не. Кај Европејците, генотипите LCT-13910CT и LCT-13910TT се означени како лактозно толерантни (лактозно перзистентни), додека генотипот LCT13910CC е означен како интолерантен.
ПРИМАРЕН И СЕКУНДАРЕН ДЕФИЦИТ НА ЛАКТАЗА
Примарниот дефицит на лактаза е најчестиот тип на лактозна интолеранција. Овој тип на дефицит на лактаза е генетски предетерминиран, се наследува автосомно рецесивно. Ова вообичаено се манифестира по втората година од животот, кога ќе се прекине со доење или исхрана со млечна формула, иако симптомите може и да не се појават сè до адултна доба. Д-р Чучкова-Никчевска потенцира дека кај бебиња кои се хранат со адаптирана млечна формула потребно е истата да биде безлактозна млечна формула, за да се олесни дигестијата. Секундарниот дефицит на лактаза се манифестира вообичаено по инфекција на гастроинтестиналниот тракт, поради оштетување на слузницата на тенкото црево. Ротавирусот и Giardia- паразитозата се два најчести предизвикувачи по кои се јавува привремена интолеранција на лактоза. „Секундарниот дефицит на лактаза го има и кај целијакијата, интолеранција на глутен, по хемотерапија, кај долготрајна употреба на антибиотици, кај Кроновата болест итн. Овој тип на лактозна интолеранција е минлив, вообичаено се повлекува во рок од три до четири недели, односно кога слузницата на цревата ќе се возобнови“, вели д-р Чучкова- Никчевска. Постои и стекнат дефицит на лактаза. Д-р Чучкова-Никчевска појаснува дека многу лица се здобиваат со интолеранција на лактоза како што стареат и дека таквата состојба се должи на нормално опаѓање на количината на ензимот лактаза присутна во тенкото црево. Иако лактозата е важен дел од исхраната кај доенчиња и малите деца, таа е застапена со само 10% од внесот на шеќери кај возрасните.
ПРЕДВРЕМЕ РОДЕНИТЕ БЕБИЊА ПОИЗЛОЖЕНИ НА ЛАКТОЗНА ИНТОЛЕРАНЦИЈА
Конгенитален дефицит на лактаза е многу ретко нарушување во кое бебињата не можат да ја разградат лактозата во мајчиното млеко или формула, вели д-р Чучкова-Никчевска, потенцирајќи дека за тоа се одговорни гените наследени од родителите. Овој вид на интолеранција резултира во тешка дијареја. Бебиња треба да се хранат со специјални млечни формули без лактоза, за да не дојде до сериозна дехидратација и губење тежина. Кај предвреме родените бебиња (пред 37. гестациска недела) се јавува т.н. развоен дефицит на лактаза. Станува збор за состојба која трае кратко, односно додека не созрее дигестивниот систем кај новороденчето. „Бебињата кои се родени предвреме имаат поголема веројатност да имаат интолеранција на лактоза, која е поврзана со растот, созревањето на функциите на дигестивниот систем, а со тоа и на лактаза. Оваа состојба обично трае само кратко време по раѓањето, сè додека не созреат сите функции на дигестивниот систем. Сепак, поголемиот дел од предвремено родените бебиња ќе можат да консумираат формула што содржи лактоза и мајчино млеко. Оваа состојба исто така се нарекува и развојна хиполактазија“, нагласува д-р Чучкова-Никчевска. Интолеранцијата на лактоза се дијагностицира најчесто со тест на издишан водород. Пред изведувањето на тестот се дава лактозен раствор. Доколку тестот покаже присуство на повеќе од 20 ppm вредност, најверојатно се работи за лактозна интолеранција. Кај лактозната интолеранција бактериите во колонот продуцираат повеќе од нормалното ниво на водород. Кај случаите кога е генетски условена, како што вели д-р Чучкова-Никчевска, лактозната интолеранција може да се дијагностицира и со генетска анализа за лактозна интолеранција.
СПЕЦИФИЧНА ИСХРАНА КОМБИНИРАНА СО ЕНИЗМИ Е НАЈДОБРИОТ ТРЕТМАН
Најдобар третман на интолеранција на лактоза е комбинација на модификација на исхраната и земање додаток на ензими за да помогнат при варење на лактозата. Д-р Чучкова-Никчевска потенцира дека најчесто е потребно одредено намалување на дневниот внес на лактоза. „Постојат и примери кога интолерантноста не е многу изразена, па тогаш може и да се толерира и внесува релативно поголема количина лактоза. Алтернативи на млекото за лицата кои се интолерантни на лактоза се безлактозни млечни формули, растителни млека како што е млеко од соја, бадемово млеко“, вели таа. Кај бебињата и децата интолернатни на лактоза, д-р Чучкова Никчевска советува давање на адаптирани млечни формули кои се без лактоза и суплементи на витамин Д3 во исхраната.